တၢ်သိၣ်လိနဲၣ်လိ ကစၢ်ယွၤကလုၢ်ကထါ

နံၣ်ကယၤ ၁၈ နံၣ်တဖၣ် ကလၢာ်ဘူးထီၣ် အဆၢကတီၢ်, ပှၤအိၣ်ဆိးလၢ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ တဒ်သိးလိာ်သးတဖၣ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ် လံာ်လဲၢ်တဖၣ် လၢနီၢ်သးတၢ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါအဂီၢ်, ကစၢ်ယွၤ ကလုၢ်ကထါလၢ ဒ်သိးလိာ်အသးလၢ တၢ်ဆၢကတီၢ် တကတီၢ်ဃီအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဆိတၢၢ် တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤ ဖဲ ၁၈၇၇ နံၣ်, ဖဲဝ့ၢ်မိၣ်ထရံၣ်ရဲၣ် (Montreal), ကီၢ်ခဲနဒၢ် (Canada)န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၈၉၈ နံၣ်အပူၤ လံာ်လဲၢ်ဒ်သိးအံၤအဂၤတမံၤ ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤ ဖဲဝ့ၢ်နယူယီး(New York)န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၂၂ နံၣ် တုၤဃီၤဝဲဒၣ် အကတီၢ်န့ၣ် တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤ ကစၢ်ယွၤ ကလုၢ်ကထါ လံာ်လဲၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ နီၢ်ဂံၢ် အိၣ်ထီၣ် ၅၀၀၀ လၢ အမဲရကၤ ကီၢ်မိၢ်ပှၢ် ကလံၤစိးတကပၤ ဖဲလၢ တၢ်ကိၢ်ခါ အကတီၢ် ကိးကတီၢ်ဒဲးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်မၤအသးအံၤ မ့ၢ်တၢ်လၢသီ “တၢ်မၤလိလံာ်စီဆှံ ကၠိပျၢ်အကတီၢ်” အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ စးထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအထိၣ်ဂဲၤ မၤဆူၣ်ထီၣ်…

အိၣ်ဃိကလၥ်လၢ ယွၤမဲၥ်ညါ

ပှၤကညီလၢ အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲဒံးတဂၤ အတၢ်ဂီၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဒိန့ၢ်အီၤ လၢလူဝံး(စ) ဒါကၤ (Louis Daguerr) ဖဲ ၁၈၃၈ နံၣ်လီၤ. တၢ်ဂီၤအံၤန့ၣ် ပၥ်ဖျါဝဲ ပှၤကညီက့ၢ်ဂီၤထဲတမံၤဧိၤ လၢဝ့ၢ်ဖဲရ့(စ) (Paris) ကျဲမုၢ်လိၤ ဖဲမုၢ်ဃ့ၢ်လီၤအဆၢကတီၢ်ဘၣ်ဆၣ်, တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအက့ၢ်အဂီၤ မနုၤတမံၤမး တဖျါဝဲလၢ တၢ်ဂီၤအံၤအပူၤန့ၣ်ဘၣ်. တၢ်လၢ လီၤကမၢကမၣ်တမံၤ မ့ၢ်ဝဲ မုၢ်ဃ့ၢ်လီၤ အဆၢကတီၢ် ဒ်သိးအံၤန့ၣ် ကျဲမုၢ်လိၤဒီး ပှၤလဲၤတၢ်က့ၤတၢ် ဃုာ်ဒီး ကဟၣ်လ့ၤလိၤ လၢကျဲခိၣ်တဖၣ် တအိၣ်ဝဲနီတမံၤအဃိန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အိၣ်အသးနီၢ်နီၢ်တမံၤန့ၣ် တၢ်ဂီၤပူၤ ပှၤကညီအံၤ တမ့ၢ် အိၣ်ဒၣ်ထဲတဂၤဧိၤန့ၣ်ဘၣ်. တၢ်လီၢ်လၢတၢ်ဂီၤအံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိန့ၢ်အီၤ မ့ၢ်ဘိလဘးဒူ တဲပဲၣ် (Boulevard du Temple)ကျဲမုၢ်ခိၣ်လိၤ လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါဒီး ကဟၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤကညီလဲၤက့ၤတၢ်တဖၣ် အိၣ်အါမးအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် တဖျါဝဲလၢတၢ်ဂီၤဖိအံၤန့ၣ်ဘၣ်. စိၤဆၢကတီၢ် ဖဲန့ၣ်အခါ တၢ်ဂီၤလၢ ပှၤသ့ၣ်ညါ ဒါကၤရံၤ ရိၣ်တဲး (Daguerreotype) တဘ့ၣ်…

တၢ်လိၣ်ကွဲလၢ တၢ်ဆီတလဲအဂီၢ်

တၢ်ဟံးစုကွၢ်မဲၥ်စံးတၢ်န့ၢ် အိၣ်ဒီးတၢ်အခီပညီအါမးန့ၣ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၆၃ နံၣ်, လါမၢ်ရှး မုၢ်နၤတနၤန့ၣ်, ပှၤလိာ်ကွဲ ခီလ့ၣ်ကၠိဖျၢၣ်သွ့ခံဖုအကျါ, ပှၤသူဖံးဖိတဂၤ ဒီးပှၤဝါဖံးဖိတဂၤ ခီဖျိလၢ အဝဲသ့ၣ် တတူာ်လိာ်ဝဲ တၢ်နီၤဖး ပှၤကလုၢ်အဒူၣ်အဆၢ, တၢ်သးဟ့အဃိ ဒီးဟံးစုကွၢ်မဲၥ်လိၥ်သးအဂ့ၢ်န့ၣ်, ကဲထီၣ်တၢ်မးနီၣ် လၢကီၢ်စဲၢ်မ့းစ့းစပံၣ်(Mississippi) အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤ အဆိကတၢၢ်တဘျီ ဒ်အမ့ၢ် ပှၤဝါဖံးဖိတၢ်လိၥ်ကွဲဖျၢၣ်သွ့တဖုဒီးပှၤဝါဖံး ပှၤသူဖံးဖိတဖၣ် ပာ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးတဖု လိာ်ကွဲပြၢလိၥ်သးန့ၣ်လီၤ. ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ တၢ်ပြၢအပူၤ “တၢ်လိၣ်ကွဲလၢ တၢ်ဆီတလဲအဂီၢ်”အံၤ ကီၢ်စဲၢ်မ့းစ့းစပံၣ် ပှၤလိာ်ကွဲတၢ်ဖိတဖၣ် ကဘၣ်လိာ်ကွဲ ပြၢအသးဒီး, လိၣ်ယိၣ်လၣ်ဖၠၣ်စိမိၤ(Loyola University) လၢဝ့ၢ်ခၠံၣ်ကၣ်ကိၢ် (Chicago) န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်စဲၢ်မ့းစ့းစပံၣ် အပှၤလိၥ်ကွဲတၢ်ဖိတဖၣ် ပဒ့ၣ် ဟးဆှဲးန့ၣ်ဝဲ ကွီၢ်ဘျီၣ် တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအကလုၢ် ဒ်သိးပှၤလိာ်ကွဲတၢ်ဖိတဖၣ် တလိာ်ကွဲဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်ပြၢအဂီၢ် ခီဖျိစူးကါဝဲ ပှၤလိာ်ကွဲတၢ်ဖိတနီ လၢအကလံာ်န့ၣ် တၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး လိၣ်ယိၣ်လၣ် ၦၤလိၣ်ကွဲတၢ်ဖိတဖၣ်အကျါ ပှၤသူဖံးဖိတဖၣ်စ့ၢ်ကီး တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ကတိၤအၢသီ ခီဖျိကလုၢ်ဒူၣ်အတၢ်သးဟ့အပူၤ…

တၢ်ဃ့ၢ်လၢ ဂ့ၢ်အိၣ်ကျိၤအိၣ်အဂီၢ်

ယတံၤသကိး အဲရၢ်(Ira) အတၢ်အိၣ်သး မၤသး တယံၥ်ဒံးဘၣ်အဖီခိၣ်, ယတသးအုး ဒိၣ်ဒိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တသ့ဘၣ်. အဝဲပၥ်ဖျါထီၣ်အနီၢ်ကစၢ်အဂီၤ, ယူၥ်ထီၣ်အထံကီၢ်နီၣ်တယၢ် ဖဲအဃ့ၢ်တၢ်ဃ့ၢ်ပြၢဝံၤအလီၢ်ခံ, တီၣ်ထီၣ်ပၥ်ဖျါလၢ ပှၤကမျၢၢ်ကထံၣ်ဘၣ်အဂီၢ်, ဖဲအဝဲဘၣ်ပၥ်တ့ၢ်ကွံၥ် အဟံၣ်အိၣ်ဖဲ ဝ့ၢ်ခံၣ်(Kyiv), လၢအမ့ၢ် ကီၢ်ယူၣ်ကရ့(Ukraine)အဝ့ၢ်ခိၣ်လၢ အလီၤဘၣ်လၢဒုၣ်ဒါအစုပူၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲကွဲးလီၤလံၥ်လၢ “ပဝဲခဲလၢၥ် ပဃ့ၢ်သးသမူ အတၢ်ဃ့ၢ် ဒ်တၢ်သ့အိၣ်ဒီးပှၤ အဂ့ၤကတၢၢ်လီၤ. မ်ပဃ့ၢ်မုၢ်နံၤခဲအံၤတဖၣ်အပူၤ ဂ့ၤန့ၢ်ဒံးလၢညါတက့ၢ်. အိၣ်ဒီး တၢ်တမံၤမံၤလၢ အတသံနီတဘျီလၢ ပသးပူၤတက့ၢ်”. မုၢ်နံၤပိၥ်ထွဲလၢအခံတဖၣ်အပူၤ, ယထံၣ်ယတံၤသကိးဃ့ၢ် တၢ်ဝဲန့ၣ် လၢကျဲအါဘိ, ဖဲအဝဲဆှၢတၢ်ဂ့ၢ်လၢ ပကထုကဖၣ်အဂီၢ်ဒ်လဲၣ်, ဒီးဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤပှၤလၢ အတူၢ်ဘၣ်တၢ် အိၣ်လၢအထံအကီၢ်ပူၤတဖၣ်အဂီၢ် ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.

အဲရၢ်အတၢ်ကတိၤဖျၢၣ်တဖၣ် ဟဲစိၥ်ယိၥ်ယိၥ် လံၥ်ဧ့ၤဘြံၤ ၁၂ အတၢ်ကိး လၢပှၤစူၢ်က့ၤနၥ်က့ၤတၢ်ဖိတဖၣ် ဒ်သိး “ကဃ့ၢ်လၢတၢ်သးစူၤအပူၤလီၤ” (:၁). တၢ်ကိးဝဲန့ၣ် ပိၥ်ထွဲထီၣ် အဆၢဒိၣ် ၁၁ လၢအမ့ၢ် တၢ်စူၢ်တၢ်နၥ် အပှၤဒူဃိၤတဖၣ်အဂ့ၢ်, “ပှၤအုၣ်အသးဂီၢ်မုၢ်”(:၁၂), လၢအအိၣ်မူတ့ၢ် အိၣ်ဒီးတၢ်သးဒူ,…

တံၤသကိးတဖၣ်ဒီး ဒုၣ်ဒါတဖၣ်

ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ ကဲနၢး အံ. ဘ့လ့ၣ် (Kenneth E. Bailey) ကတိၤပာ်ဖျါထီၣ် အၤဖြံၤကၤထံကီၢ်ခိၣ်နၢ်တဂၤလၢ အမၤလိန့ၢ်ဝဲ တၢ်ကဘၣ်ဟံးဃၥ်ပၢၤဃာ်, တၢ်အိၣ်အသးက့ၢ်ဂီၤ လီၤဆီတမံၤမံၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ထံကီၢ်တဖၣ် အတၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး အတဝၢပူၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး အဂ့ၤအဝါဒီး ကီၢ်အံၣ်စရ့လး ဃုာ်ဒီးထံကီၢ်တဖၣ်လၢ အိၣ်ကဝီၤဃာ် ကီၢ်အံၣ်စရ့လးန့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤတဂၤသံကွၢ်အီၤလၢ မ့ၢ်အထံကီၢ်ဂၢၤဃာ် တၢ်ရ့လိာ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး ထံကီၢ်တဖၣ်အံၤ လၢအဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဟးဂီၤညီန့ၣ် မ့ၢ်မၤဝဲ ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ဒီးစံးဆၢဝဲ “ပဃုထၢ ပတံၤသကိးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပတဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ ပတံၤသကိးတဖၣ် လၢကဃုထၢ ပဒုၣ်ပဒါလၢ ပဂီၢ်န့ၣ်ဘၣ်”လီၤ.

တၢ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်ကူၣ်လၢအဂ့ၤ ဒီးကဲဘျုးဝဲနီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအၤဖြံၤကၤ ထံကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤ ဒုးနဲၣ်ဒိလီၤဝဲလၢ ထံကီၢ်တဖၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် အပတီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢ စီၤပီလူး ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါဝဲ အပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် ဒ်သိးကမၤဝဲ အိၣ်မူဝဲလၢ အနီၢ်ကစၢ်နီၢ်တဂၤ အပတီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ကွဲးဖးထီအံၤအပူၤ လၢပာ်ဖျါထီၣ် ခီဖျိလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်…